چاقی و اضافه وزن چیست؟
چاقی و اضافه وزن از مهم ترین عوامل به خطر انداختن سلامت بدن هستند. WHO یا همان سازمان جهانی بهداشت به عنوان بزرگترین نهاد سلامت و بهداشت در جهان، آمار وحشتناکی درخصوص چاقی و اضافه وزن منتشر کرده است. آمار تامل برانگیز سازمان جهانی بهداشت ما را بر آن داشت تا در این مطلب به طور مفصل به موضوع چاقی و اضافه وزن بپردازیم.
فرق چاقی با اضافه وزن
چاقی و اضافه وزن هر دو به تجمع بیش از حد چربی در بدن اشاره دارند، اما تفاوت اصلی آن‌ها در میزان این تجمع و شاخص توده بدنی (BMI) است. اضافه وزن به شرایطی گفته می‌شود که BMI بین ۲۵ تا ۲۹.۹ باشد، در حالی که چاقی به BMI بالاتر از ۳۰ اطلاق می‌شود. چاقی با خطرات بیشتری مانند دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی و برخی سرطان‌ها همراه است، در حالی که اضافه وزن به طور معمول خطر کمتری دارد. عواملی مانند ژنتیک، تغذیه نامناسب، سبک زندگی کم‌تحرک و مشکلات هورمونی می‌توانند به هر دو وضعیت منجر شوند. تشخیص صحیح این شرایط برای اتخاذ راهکارهای مناسب درمانی و پیشگیری ضروری است.
آمار سازمان جهانی بهداشت درباره چاقی و اضافه وزن
به گفته سازمان جهانی بهداشت (WHO) ، آمار چاقیو اضافه وزن از سال 1975 در سراسر جهان، حدودا سه برابر افزایش یافته است. به طوریکه در سال 2016 میلادی، بیش از 1.9 میلیارد از افراد 18 سال و بالاتر دچار اضافه وزن بوده اند که از این بین، بیش از 650 میلیون نفر دارای درجات مختلفی از چاقی بوده اند. طبق آمار همین سازمان، در سال 2019 میلادی 38 میلیون کودک زیر 5 سال دارای اضافه وزن و یا چاقی بودند.
در میان این آمار وحشتناک روزنه امید این است که این معضل جهانی قابل پیشگیری و همچنین قابل درمان است. بنابراین پیشنهاد می کنیم جهت اطلاع از دلایل چاقی و اضافه وزن، عوارض چاقی، راه درمان و پیشگیری از آن این مطلب را تا انتها و با دقت مطالعه فرمایید.
تعریف چاقی چیست؟
همانطور که مستحضر هستید، در میان مردم تعاریف مختلفی درمورد چاقی وجود دارد. به طور مثال یک کودک ممکن است از نظر برخی اطرافیان چاق و از نظر برخی دیگر دارای اضافه وزن و از نظر برخی دیگر تپل قلمداد شود. بنابراین لازم است قبل از پرداختن به دلایل و عوارض چاقی به تعریف این معضل بپردازیم.
اضافه وزن و چاقی در واقع تجمع غیرطبیعی یا بیش از حد بافت چربی در یک یا چند ناحیه از بدن و یا حتی به صورت یک دست در زیر پوست است که در صورت عدم کنترل و درمان می تواند سلامت فرد را به خطر بیندازد.
در علم تغذیه اصطلاحی به نام شاخص توده بدنی یا همان BMI وجود دارد که طبق اعداد به دست آمده از طریق فرمول BMI می توانیم چاقی ، لاغری و یا اضافه وزن را در افراد مختلف تشخیص دهیم.
شاخص توده بدنی که معادل فارسی Body Mass Index می باشد از تقسیم وزن فرد بر حسب کیلوگرم بر مجذور قد بر حسب متر به دست می آید. همانطور که پیش تر اشاره شد، محاسبه شاخص توده بدنی این امکان را برای ما فراهم می کند که بدانیم آیا فردی که شاخص توده بدنی وی مورد محاسبه قرار گرفته است، از محدوده وزنی سالمی برخوردار است یا خیر؟
در واقع هر چقدر شاخص توده بدنی بالاتر باشد، نشان دهنده این است که میزان جربی بدن بیشتر است و در نتیجه ریسک ابتلا به برخی بیماری ها نیز بیشتر می شود. طبق این فرمول چنانچه محدوده شاخص توده بدنی فرد کمتر از 18.5 باشد به معنی کمبود وزن، اگر بین 18.5 تا 24.9 باشد به معنی وزن ایده آل، اگر محدوده شاخص توده بدنی بین 25 الی 30 باشد به معنی اضاف وزن، اگر بین 30 تا 35 باشد به معنی چاقی نوع 1 ، اگر بین 35 تا 40 باشد به معنای چاقی نوع 2 و اگر محدوده شاخص توده بدنی فرد بیشتر از 40 باشد به معنی چاقی نوع 3 یا اصطلاحا چاقی بیمار گونه است.
شاخص توده بدنی مطلوب در سنین مختلف چگونه است؟
• شاخص توده بدنی مطلوب در محدوده سنی 17 تا 24 سال = 21
• شاخص توده بدنی مطلوب در محدوده سنی 24 تا 44 سال = 24
• شاخص توده بدنی مطلوب در محدوده سنی 44 تا 54 سال = 25
• شاخص توده بدنی مطلوب در محدوده سنی 54 سال به بالا = 27
طبق اطلاعات بالا، افرادی که دچار کمبود وزن هستند برای افزایش وزن و رسیدن به محدوده وزنی نرمال، شاید کار چندان دشواری رو به رو نباشند ولی افرادی که شاخص توده بدنی بالای 30 دارند، کار سختی برای کاهش وزن پیش روی خود دارند. بنابراین شناخت دلایل ایجاد چاقی، راه های پیشگیری از ابتلا به چاقی و اضافه وزن و همچنین درمان چاقی بیش از حد اهمیت می یابد.
عوامل ایجاد چاقی و اضافه وزن چیست ؟
دریافت کالری زیاد و در عین حال کم تحرکی از مهم ترین علل ایجاد چاقی هستند ولی علاوه بر این دو مورد دلایل دیگری نیز وجود دارد که در این بخش به برخی از آن ها اشاره خواهیم کرد. برخی از علل ایجاد چاقی و اضافه وزن عبارتنداز :
1. ژنتیک : ژنتیک ما بر چگونگی هضم غذا، سوخت و ساز بدن و ذخیره چربی تاثیرگذار است. بنابراین برخی با توجه به ژنتیک و سابقه خانوادگی خود، بیشتر از سایرین مستعد ابتلا به چاقی و اضافه وزن هستند.
2. کم کاری تیروئید : هورمون T3 و T4 دو هورمون تیروئید هستند و عوامل مختلفی می تواند باعث کاهش یا افزایش هورمون T4 شود. چنانچه کاهش یا افزایش بیش این هورمون بیش از حد طبیعی باشد، مسیرهای متابولیکی و عملکردی بدن دچار اختلال می شوند.
یکی از مهم ترین این مسیرها، مسیرهای متابولیکی هستند. کم کاری تیروئید به دلیل کاهش تولید T4 آزاد در بدن حادث می شود که باعث می شود مسیرهای متابولیسمی به سمت آنابولیسم و ذخیره سازی انرژی بروند و همین امر اصلی ترین علت چاقی و اضافه وزن در افراد مبتلا به کم کاری تیروئید می باشد.
3. افزایش سن : همانطور که مستحضر هستید با افزایش سن، توده های عضلانی کمتری ساخته می شود و در عین حال سرعت متابولیسم نیز کندتر می شود که همین امر می تواند از علل ایجاد چاقی و اضافه وزن باشد.
4. خواب ناکافی : خواب و استراحت ناکافی موجب تغییرات هورمونی در بدن می شود. تغییرات هورمونی ناشی از خواب ناکافی منجر به گرسنگی بیشتر و در نتیجه میل بیشتر به مصرف غذاهای پرکالری می شود.
5. سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) : یکی از علل مهم چاقی در بانوان، سندروم تخمدان پلی کیستیک است. این سندروم باعث ترشح بیش از حد هورمون مردانه در بانوان می شود و تولید هورمون های زنانه را تحت الشعاع قرار می دهد که در نهایت می تواند موجب انباشتگی چربی و در نتیجه چاقی یا اضافه وزن گردد.
6. بارداری : افزایش وزن در دوران بارداری امری طبیعی و تقریبا غیرقابل کنترل است. چنانچه پس از پایان دوران بارداری، رژیم غذایی سالم و اصولی رعایت نشود، احتمال ادامه یافتن چاقی وجود دارد.
7. آرتروز : آرتروز به خودی خود منجر به چاقی نمی شود ولی به دلیل درد مفاصل هنگام حرکت، فرد مبتلا به آرتروز کم تحرک شده و این کم تحرکی می تواند باعث اضافه وزن و در نهایت چاقی شود.
8. سبک زندگی : نداشتن فعالیت های ورزشی منظم و روتین، کم تحرکی و رژیم غذایی ناسالم (رژیم غذایی پرکالری) از عوامل مهم چاقی هستند.
9. چاقی در کودکی : نرخ تشکیل سلول های چربی جدید مخصوصا در چند سال اول زندگی بسیار سریع تر بوده و در نتیجه تعداد سلول های چربی و میزان ذخیره آن بیشتر است. به همین دلیل تعداد سلول های چربی در کودکان چاق حدودا 3 برابر کودکان عادی (دارای وزن طبیعی) است. بنابراین اگر چاقی در دوران کودکی می تواند منجر به چاقی در بزرگسالی گردد.
10. ناهنجاری های نوروژنیک (Neurogenic) : ناهنجاری نوروژنیک اختلالی است که در سیستم عصبی به وجود می آید. این اختلال ممکن است به اشکال مختلف (ساختاری، الکتریکی یا بیوشیمیایی) رخ دهد. علائم ناشی از ناهنجاری های نوروژنیک شامل تومورهای هیپوتالاموس، نقص لپتین، کمبود انتقال دهنده عصبی و مدارهای عصبی غیرطبیعی می توانند باعث چاقی و اضافه وزن شوند.
11. نارسایی قلبی و احتباس مایعات : از دیگر عوامل چاقی می توان به احتباس مایعات در بدن اشاره کرد که می تواند باعث بروز چاقی و اضافه وزن گردد. چنانچه جریان خون به طور طبیعی و طبق روال عادی به عروق قلب نرسد، می تواند موجب تجمع مایعات در بدن و باعث ایجاد تورم در نواحی مختلف از جملع شکم و ساق پا گردد.
12. ترک سیگار : تحقیقات نشان داده است که نیکوتین موجود در سیگار موجب کاهش اشتها می شود. بنابراین ترک سیگار می تواند سبب افزایش اشتها گردد. در نتیجه اگر فرد رژیم غذایی سالم نداشته باشد، افزایش اشتهای ناشی از ترک سیگار نیز ممکن است باعث چاقی و اضافه وزن شود.
13. مصرف داروهای کورتونی : داروهای کورتونی (داروهای ضد التهابی استروئیدی) مثل پردنیزولون باعث تجمع مایعات دربدن و افزایش اشتها می شوند و همین دو عارضه می تواند یکی از دلایل چاقی در بیمارانی باشد که داروهای کورتونی مصرف می کنند.
14. استرس : انسان وقتی دچار استرس می شود، هورمون استرس یا کورتیزول نسبت به مواقع دیگر به میزان بیشتری ترشح می شود و این اتفاق باعث افزایش اشتها می شود. علاوه بر تاثیر هورمون ورتیزول بر افزایش اشتها، ممکن است برخی از روی عادت به هنگام استرس به پرخوری روی آورده و در نهایت دچار اضافه وزن یا چاقی شوند.
عوارض چاقی چیست؟
وزن نرمال و طبیعی زمینه را برای عضلات، قلب، مغز و استخوان فراهم می کند تا عملکرد بهتری داشته باشند و در مقابل، اضافه وزن و چاقی همه جوانب سلامتی از خلق و خو تا حافظه و باروری را دچار اختلال می کند. علاوه بر این دیابت نوع 2 بیشترین ارتباط را با چاقی و اضافه وزن دارد. طبق تحقیقات صورت گرفته، احتمال ابتلای زنانی با BMI (شاخص توده بدنی) 35 یا بالاتر به دیابت در مقایسه با زنانی با BMI کمتر از 22 ، تقریبا 93 برابر بیشتر است!
یکی دیگر از عوارض و خطرات چاقی و اضافه وزن، احتمال ابتلای فرد چاق به بیماری های قلبی و عروقی است. با افزایش شاخص توده بدنی، تری گلیسیرید، فشار خون و … نیز افزایش می یابد. تغییرات مذکور باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب، سکته قلبی و مغزی می شود.
مطالعاتی که در ارتباط با چاقی و بیماری های قلبی و عروقی انجام شده، نشان داد شرکت کنندگانی که دارای اضافه وزن بودند نسبت به افراد دارای وزن طبیعی، 32 درصد بیشتر در معرض خطر بیماری عروق کرونر هستند. همانطور که اشاره شد، یکی از عوارض و خطرات چاقی افزایش احتمال سکته مغزی است. لازم به ذکر است که اضافه وزن 22 درصد خطر سکته مغزی ناشی از لخته خون (ایسکمیک) و چاقی 64 درصد احتمال ابتلا به سکته مغزی ایسکمیک را افزایش می دهد.
درمان چاقی و اضافه وزن
عوارض وحشتناک چاقی و اضافه وزن بهترین انگیزه برای درمان آن است. تغییر رژیم غذایی برای غلبه بر چاقی و اضافه وزن امری ضروری است. کاهش کالری، انتخاب مواد غذایی سالم تر، آب آکواویتا محدود کردن برخی خوراکی ها از مهم ترین کارهایی است که می بایست برای تغییر رژیم غذایی انجام دهید.
ورزش و فعالیت بدنی نیز یکی از اصول اولیه درمان چاقی می باشد. دویدن آهسته، دوچرخه سواری، شنا، پیاده روی و راه رفتن با سرعت بالا از جمله فعالیت های بدنی مناسب جهت کاهش وزن است. برای افرادی با توده بدنی بالای 40 نیز ممکن است روش هایی همچون جراحی توصیه گردد. از جمله این عمل ها؛ بای پس معده، اسلیو معده، پلیسه معده، مینی بای پس معده، بالون معده، ساسی بای پس معده و باندینگ می باشد.
چطور از بروز چاقی و اضافه وزن پیشگیری کنیم؟
برای جلوگیری از ابتلا به چاقی داشتن فعالیت بدنی منظم، رژیم غذایی و سبک زندگی سالم، مصرف غذاهای خانگی و کم کالری، نوشیدن آب آکواویتا به میزان زیاد، عدم حذف وعده های اصلی غذایی مخصوصا صبحانه، آهسته غذا خوردن، پرهیز از مصرف مشروبات الکی، مصرف میوه و سبزیجات به جای خوراکی های پرکالری و ناسالم، استفاده از غذاهای گیاهی، کاهش استرس، چک آپ های منظم پزشکی و پرهیز از کم تحرکی الزامی می باشد.
آسانترین روش درمان چاقی و اضافه وزن در خانه
تاثیرات مصرف آب آکواویتا بر کنترل چاقی
نتایج ثبت شده در کتابخانه ملی دارویی امریکا در خصوص مصرف آب دارای هیدروژن مولکولی فعال و تاثیرات آن روی کنترل چاقی نشان می دهد که نوشیدن این آب باعث کنترل چاقی در بیماران می شود.
بنابراین با مصرف آب دارای هیدروژن مولکولی فعال و همچنین آنتی اکسیدان سرشار آکواویتا می توان با چاقی و اضافه وزن مقابله کرد.
