آلزایمر و فراموشی
آلزایمر و فراموشی جزو بیماری های زوال عصبی محسوب می شود که معمولا با سرعت کم آغاز می شود به تدریج وخیم می شود. نخستین بار در سال 1906 میلادی یک پزشک آلمانی به نام آلویز آلزایمر این بیماری را توصیف کرد و به همین دلیل نام این بیماری آلزایمر (Alzheimer’s disease) گذاشته شد. در این مطلب به علل ایجاد بیماری آلزایمر، عوارض، مکانیسم عمل، راه های پیشگیری و درمان این بیماری خواهیم پرداخت. بنابراین پیشنهاد می کنیم تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
آلزایمر و فراموشی چیست؟
آلزایمر یک بیماری مزمن است که تخریب کننده سلول های عصبی است. همانطور که اشاره شد، این بیماری به آرامی شروع می شود ولی پیش رونده است. مهم ترین علامت بیماری آلزایمر، فراموش کردن اتفاقات اخیر می باشد. با پیشرفت این بیماری، علائم دیگری علاوه بر فراموش کردن اتفاقات نیز ایجاد می شود که در ادامه به آن علائم اشاره خواهیم کرد. ضمنا لازم به ذکر است با اینکه سرعت پیشروی آلزایمر در افراد مختلف متفاوت است، پزشکان معمولا 3 الی 9 سال امید به زندگی بعد از تشخیص بیماری را اعلام می کنند.
دلایل ابتلا به فراموشی و آلزایمر
در بخش های قبلی اشاره شد که آلزایمر و فراموشی یک بیماری پیش رنده است که حافظه را به تدریج و به آرامی به زوال کشانده و رت ادراک را تحت تاثیر قرار می دهد. در واقع آلزایمر با سرعت کم، بخش هایی از مغز که مربوط به کنترل زبان و حافظه می باشد را نابود می کند و سپس بخش های بیشتری را تحت تاثیر قرار داده و درگیر می کند. در نهایت نیز بیماری به قدری شدت می یابد که علائم آن زندگی فرد را مختل می کند.
در رابطه با علت بروز آلزایمر می توان به موارد زیر اشاره کرد :
– بالا رفتن سن
– ژنتیک و سابقه خانوادگی
– ضربه به سر در گذشته
– سبک زندگی
– عوارض بیماری های قلبی و عروقی
بیماری آلزایمر و فراموشی وقتی اتفاق می افتد که پروتئین هایی به نام پلاک به مقدار غیرطبیعی در مغز شکل گرفته و سلول های ارگان ها را تحت تاثیر قرار می دهد. نتیجه تشکیل پلاک ها، مختل کردن عملکرد و فعالیت شیمیایی عادی مغز می باشد که منجر به کاهش معنی دار ناقلین عصبی می گردد که نتیجه این امر، کاهش پیش رونده عملکرد مغز است.
نکته مهم اینکه ؛ علت بیشتر موارد آلزایمر شناخته شده نیست، به جز یک تا پنج درصد موارد که تفاوت های ژنتیکی مشخص شده است.
علائم آلزایمر چیست ؟
همه ما ممکن است تجربه مقطعی فراموشی را داشته باشیم ولی اگر دو مورد ار علائم آلزایمر که در ذیل به آن اشاره خواهیم کرد را داشته باشید، حتما به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه نمایید.
– فراموش کردن اتفاقات و اطلاعات اخیر :
یکی از ساده ترین و شایع ترین علائم آلزایمر، فراموش کردن اتفاقاتی است که جدیدا رخ داده است. بنابراین سردرگمی درخصوص اتفاقاتی که جدیدا رخ داده است، عدم درک صحیح از زمان و مکان و مواردی از این دست، مثال هایی هستند که ممکن است در این شرایط برای بیمار ایجاد شود.
– ناتوانی در تشخیص و انجام کارها :
افراد مبتلا به آلزایمر در تشخیص چهره و ابزار ساده و پیدا کردن وسیله هایی که مقابل چشمانشان نیست، دچار مشکل می شوند. همچنین در استفاده از ابزار ساده و انجام امور ساده مثل مرتب کردن لوازم، ناتوان هستند.
– عدم درک صحیح از زمان و مکان :
افراد مبتلا به آلزایمر و فراموشی، درک درستی از زمان و مکانی که در آن هستند، ندارند. این افراد حتی ممکن است گاهی خود را در صحنه ای از خاطرات گذشته و یا در بین درگذشتگان خود ببینند.
– فراموشی پایدار و پیش زونده :
همانطور که اشاره شدف همه ما ممکن است به صورت مقطعی و بسیار زودگذر دچار فراموشی شویم ولی افراد مبتلا به بیماری آلزایمر و فراموشی با گذشت زمان بهتر نشده و فراموشی آن ها ادامه و شدت می یابد. این تدام در فراموشی تا جایی پیش می رود که فرد مبتلا به آلزایمر نام اعضای خانواده و کارهای روزمره خود را نیز به یاد نمی آورد.
– اشکال در پیدا کردن کلمات مناسب و صحیح :
مبتلایان به آلزایمر و فراموشی در حین صحبت کردم برای پیدا کردن کلمات صحیح و مناسب و حتی کلمات ساده دچار مشکل می شوند. این افراد حتی در نوشتارف گفتار و خواندن متون نیز به طور مکرر دچار اشتباه می شوند.
– کاهش قدرت قضاوت:
افراد مبتلا به آلزایمر در حل مشکلات روزانه نیز با مشکل مواجه می شوند. به عنوان مثال اگر چیزی بشکند، قدرت حل مسئله ای به این کوچکی را نیز ندارند.
– تغییرات خلقی و رفتاری :
یکی دیگر از علائم افراد مبتلا به آلزایمر و فراموشی، تغییرات خلقی مثل لج بازی، آشفتگی، عدم اعتماد نسبت به دیگران، گوشه گیری و افسردگی است که به مرور زمان نیز این علائم تشدید می شوند.
– بی قراری :
بی قراری و بی تابی یکی دیگر از علائم بیماری آلزایمر می باشد که در صورت پیشرفت بیماری، این علامت با پرخاشگری و یا اضطراب بدون علت همراه خواهد بود.
– اشکال در تکلم :
در بیماری آلزایمر معمولا اتفاقی برای بخش بلند مدت حافظه رخ نمی دهد و همانطور که بالاتر اشاره شد، حافظه کوتاه مدت دچار مشکل می شود و فرد مبتلا اتفاقات اخیر را فراموش می کند. مثلا ممکن است فرد مبتلا به آلزایمر حتی در همان لحظه صحبت کردن نیز حرف های طرف مقابل را فراموش کند و یا سوال هایی که از او پرسیده می شود را مکررا تکرار کند.
عوامل خطر ابتلا به آلزایمر
در این بخش می خواهیم افرادی را که بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به بیماری آلزایمر و فراموشی هستند را مورد بررسی قرار دهیم. در این خصوص لازم به ذکر است که طبق آمار و مطالعات صورت گرفته، احتمال ابتلا به آلزایمر در زنان بیشتر از مردان است. ضمنا احتمال ابتلا در سالمندان بیشتر از سایرین می باشد. این بیماری معمولا در افراد بالای 65 سال رخ می دهد.
چنانچه آلزایمر و فراموشی در افراد زیر 40 سال بروز یابد، آلزایمر زودرس نامیده می شود. وزاثت نیز در ابتلا به این بیماری نقش بسزایی دارد. خطر بروز آلزایمر و فراموشی در کسانی که یکی از اقوام درجه یک آن ها به آلزایمر مبتلا شده اند، بیش از سایرین است. علاوه بر این، دانشمندان ژن ها و جهش های ژنی را کشف کرده اند که در بروز و یا به تاخیر انداختن این بیماری موثر هستند. یکی دیگر از عوامل خطر ابتلا به آلزایمر، سبک زندگی و سلامت قلب افراد است. نتیجه تحقیقات پژوهشگران نشان می دهد که عواملی که در بروز بیماری های قلبی موثر هستند در بروز آلزایمر و فراموشی نیز نقش دارند.
بنابراین نتیجه می گیریم، چاقی، دیابت نوع دو ، چربی خون، فشار خون بالا و کم تحرکی احتمال ابتلا به آلزایمر و فراموشی را به شدت افزایش می دهد. داشتن مشارکت اجتماعی و یادگیری مداوم، احتمال ابتلا به آلزایمر را کاهش می دهد و در مقابل تحصیلات پایین و کم کاری در امر یادگیری، احتمال ابتلا به این بیماری مزمن را افزایش می دهد. علاوه بر موارد مذکور، خواب نامنظم و ضربه به سر نیز از عوامل خطر ابتلا به آلزایمر محسوب می شوند.
تحقیقات انجام گرفته حاکی از آن است که اختلال خواب احتمال ابتلا را افزایش می دهد و از طرفی سابقه ضربه شدید به سر ( در حدی که فرد به مدت طولانی با کاهش سطح هوشیاری مواجه شده باشد) احتمال ابتلا به آلزایمر را بیشتر می کند. مورد دیگری که درباره عوامل خطر آلزایمر از آن یاد می شود، سندروم داون است، چرا که تغییرات ژنتیکی که منجر به سندروم داون گردیده است، می تواند باعث تجمع غیر طبیعی پروتئین در اطراف سلول های مغزی در طول زمان شوند.
تشخیص آلزایمر و فراموشی
بررسی درست چند مرحله می تواند ما را در تشخیص علائم اولیه آلزایمر و فراموشی کمک نماید.
در مرحله اول تقریبا علامتی وجود ندارد اما ممکن است بر اساس سابقه خانوادگی بتوان مواردی را تشخیص داد.
در مرحله دوم، علائم فراموشی آلزایمر به تدریج خود را نشان می دهد.
در مرحله سوم، اختلالات جسمی و روانی خفیف مثل کاهش تمرکز و ضعف حافظه بروز می کند که ممکن است توسط افراد نزدیک فرد بیمار قابل مشاهده باشد.
آلزایمر در مرحله چهارم تشخیص داده می شود که هنوز در این مرحله نیز علائم خفیف هستند. از دست دادن حافظه و عدم توانایی در تمرکز کردن در کارهای روزانه بیشتر به چشم می آید.
تشخیص آلزایمر در مرحله پنجم توسط نزدیکان و عزیزان مشهود می باشد و این افراد می توانند در این مرحله به فرد مبتلا به آلزایمر جهت اقدام برای درمان یاری برسانند.
در مرحله ششم فرد مبتلا به آلزایمر و فراموشی ممکن است برای پوشیدن لباس و غذا خوردن به کمک نیاز پیدا کند.
مرحله هفتم نیز پیشرفته ترین و در واقع شدیدترین مرحله آلزایمر می باشد. در این مرحله علائم به شدت پیشرفت کرده و فرد توانایی خود را برای انجام هر کاری از دست می دهد. در این مرحله افراد مبتلا به آلزایمر و فراموشی، نیازمند مراقبت 24 ساعته می باشند و از نظر توانایی و نیاز به مراقبت همچون یک نوزاد هستند.
انجام یکسری آزمایش نیز برای تشخیص بیماری آلزایمر لازم است. این آزمایشات که جهت تشخیص به موقع آلزایمر استفاده می شوند، عبارتنداز :
– آزمایشات ذهنی : در آزمایشات ذهنی، پزشک حافظه کوتاه مدت و بلند مدت فرد را مورد سنجش قرار می دهد و جهت گیری فرد را نسبت به زمان و مکان می سنجد. از جمله سوالاتی که در این مرحله از فرد پرسیده می شود، عبارتنداز :
اسم شما چیست؟
امروز چه روزی است؟
در حال حاضر، چه کسی رئیس جمهور است ؟
و سوالاتی از این قبلی
– آزمایشات جسمی : پزشک پس از آزمایشات ذهنی به سراغ آزمایشات جسمی می رود. در این مرحله مواردی مثل فشار خون، دمای بدن، ضربان قلب سنجیده می شود. البته ممکن است پزشک انجام آزمایش خون و یا ادرار را نیز توصیه نماید.
– آزمایشات عصبی : پس از انجام آزمایشات جسمی، نوبت به انجام آزمایشات عصبی می رسد. آزمایشات عصبی در واقع برای رد سایر تشخیص های احتمالی مثل سکته مغزی و یا مشکلات عفونی انجام می شود. برای این کار، رفلکس عضلات و گفتار فرد مورد آزمایش قرار می گیرد.
– تصویربرداری : پس از طی سه مرحله بالا، پزشک جهت اطمینان از تصویربرداری کمک می گیرد. مثلا از MRI برای بررسی وجود ساختار غیر طبیعی یا خونریزی در مغز، از اسکن توموگرافی کامپیوتری برای بررسی ویژگی های غیر طبیعی مغز و از اسکن توموگرافی انتشار پوزیترون برای تشخیص پلاک هایی در مغز استفاده می کند.
درمان آلزایمر و فراموشی
متاسفانه در حال حاضر راه قطعی برای درمان آلزایمر وجود ندارد ولی برای کاهش سرعت پیشرفت این بیماری و همچنین بهبود علائم و عوارض ناشی از بیماری آلزایمر، پزشک برخی درمان های دارویی و یا رفتاری را توصیه می کند. در بخش دارو درمانی، پزشک از دو داروی دونپزیل و ریواستیگمین استفاده می کند که به این ترتیب به حفظ سطح بالای استبل کولین مغز کمک نماید.
لازم به ذکر است که استیل کولین نوعی انتقال دهنده عصبی است که به تقویت حافظه کمک می کند. همانطور که در بخش های قبلی اشاره شد، بیمار ممکن است به افسردگی نیز مبتلا گردد، از این رو پزشک ممکن است از داروهای ضد اضطراب و روان پریشی نیز استفاده نماید. علاوه بر دارو درمانی، تغییر سبک زندگی و داشتن زندگی سالم، می تواند روند پیشرفت این بیماری را تقلیل دهد. در این روش پزشک استراحت و خواب کافی و مصرف ویتامین E را تجویز می نماید.