مدیریت استرس | دکتر شانی متخصص پزشکی ارتومولکولی از آمریکا
عملاً استرس یک مورد اجتناب ناپذیر است و نمیتوان کسی را نام برد که بگوید من استرس ندارم! اما آیا استرس به خودی خود کلمه منفی ای هستش؟ یعنی اگر من بگم استرس دارم، به این معنیست که من یک فشار و ناراحتی منفی خیلی بدی رو دارم تحمل میکنم؟
موسس تئوری استرس در تقریبا 90 سال پیش، استرس را به 2 گونه تقسیم بندی کرد. استرسی که با بار منفی همراه است، و استرسی که با بار مثبت و انرژی مثبت همراه است. امروزه نیز دانشمندان از این تقسیم بندی برای استرس استفاده میکنند.
استرس منفی و استرس مثبت
استرسی که میتونه سبب انگیزه و انرژی بالاتری برای انجام کاری شود که کاملاً هم موردی طبیعی هستش، استرس مثبت نامیده شد. و استرسی که میتونه مخرب باشه، ما رو وارد افسردگی کنه و یا جلو انجام کاری رو بگیره هم استرس منفی نامیده شد. پس ما کلمه استرس رو به طور کلی نداریم و یا اگر هم داریم ، نقش خنثی ای دارد و لزوماً کلمه منفی ای نیست.
برای مثال، امتحانات، دوباره دیدن فردی پس از مدت ها، سخنرانی یا هر مورد دیگه رو در نظر بگیرید، طبیعیست انسان برای انجام این کار ها استرس خواهد داشت. حال اگر استرس من سبب شود تا برای مثلاً امتحان و یا سخنرانی ای که در پیش دارم، بیشتر تلاش کنم، بیشتر مطالعه کنم، بیشتر تمرین کنم تا اون کار رو بتونم بهتر انجام بدم، این استرس مثبت است.
ولی اگر این فشار و نگرانی باعث شود تا بار ذهنی من رو اونقدر منفی و سنگین کنه که من رو دچار یک اضطراب درونی کنه، انرژی من رو بگیره و من عملاً نتونم اون کار رو انجام بدم، میشه استرس منفی.
حالا که با انواع استرس آشنا شدید، حتماً ضرورت مدیریت استرس رو هم حس کرده اید. حالا کمی بیشتر به استرس و مدیریت استرس میپردازیم.
تفاوتهای استرس های منفی و مثبت
استرس های مثبت معمولاً بسیار کوتاه مدت هستند. در یک مقطع زمانی اتفاق میوفتن و با خودشون انرژی و انگیزه بیشتر رو به همراه میارن، حس خوبی به آدم میدن و البته در بعضی افراد علائم فیزیکی هم با خودشون به همراه میارن، مثلاً در بعضی افراد باعث تعریق میشن، در بعضی باعث افزایش ضربان قلب و… که طبیعی هم هستش.
اما استرس های منفی معمولاً بلند مدت هستند و انگار این فکر منفی همیشه همراه ما هست. گاهی ساعتها، روزها، ماه ها، سالها و برای برخی از افراد هم گاهی دهه ها به طول میانجامد. حالا این استرس منفی به دلایل متعددی میتونه به وجود بیاد و ما جز برخی رفتارها برای مدیریت استرس کار دیگری ازمون ساخته نیست و نمیتونم جلوگیری کنیم از این ورود استرس های منفی، ولی نکته اصلی اینجاست که ما یاد بگیریم مدیریت استرس و کنترل آن چگونه است.
وقتی ما دچار استرس میشویم، در بدن ما چه اتفاقی میوفتند؟
وقتی ما دچار استرس میشویم، در بدن ما 3 هورمون ترشح میشود: آدرنالین، کورتیزول، اپی نفرین.
حالا تاثیر این هورمون ها بر بدن ما چیست؟ اول این که ضربان قلب ما افزایش پیدا میکنه، بنابراین احساس تنفس تندتری رو تجربه میکنیم. این عمل اگر کوتاه مدت باشد، مشکلی برای ما ایجاد نخواهد کرد، اما در بلند مدت، عدم مدیریت استرس باعث بروز بیماری های قلبی، فشار خون، و حتی تحقیقات جدید نشان میدهد این حالت باعث بروز دیابت و یا میگرن های خاص هم میشود.
نکته دیگری که با ترشح این هورمونها در بدن اتفاق میوفتد، لایه های داخلی رگهای ما رو دچار اختلال و مشکل میکنه. بنابراین احتمال گرفتگی رگها را بالا میبرد، پس مدیریت استرس را دست کم نگیرید.
مورد دیگر تنظیم میکروبی داخل روده کوچک و بزرگ ما را دچار اختلال میکند. همانطور که میدونید سیستم گوارشی ما و مخصوصاً روده کوچک و بزرگ، کلونی میکروبی دارند که در جلسات بعدی مفصل درباره این میکروبها صحبت خواهیم کرد و این هورمون های استرس، تنظیم این کلونی ها را به هم میریزند.
اتفاق دیگر، افزایش اشتهای شدید است. وقتی این حالت ادامه پیدا میکنه، عمدتاً افراد در لحظاتی دچار گرسنگی شدید میشوند و به سمت خوردن غذای بیشتر کشیده میشوند. دلیل اصلی این موضوع هم کاهش شدید قند خون است که به همین خاطر افرادی که دچار گرسنگی ناشی از استرس میشوند، گرایششون بیشتر به سمت مواد قندی هست. مثلا شکلات، بیسکوییت، و… که در لحظه باعث افزایش قند خون میشوند، و به همین دلیل هم این عامل معمولاً در افراد باعث چاقی میشود. یکی از دلایل اصلی در افرادی که دچار چاقی مفرط هستند همین استرس منفی بلند مدت است.
مورد بعدی ناشی از عدم مدیریت استرس کوتاه شدن تلمیر سلولی هست. تلمیر بخشی از ساختار ژنتیکی بدن ما هست که سبب تقسیم سلولی میشود. بدن ما داعماً شاهد از بین رفتن و ساخته شدن سلول هاست و وقتی که تقسیم سلولی صورت میگرد، باید ساختار ژنتیکی یک سلول به سلول دیگر منتقل شود. وقتی تلمیر کوتاه شود، ساختار سلولی ما را دچار اختلال میکند، بنابراین تقسیم سلولی به میزانی که لازم است در بدن ما انجام شود، صورت نمیگیرد و اثرات مخرب خود را به همراه دارد.
خب موارد بالا، اتفاقات عمده ای هستند که در بدن ما به شکل فیزیکی در اثر ترشح بلند مدت هورمونهای استرسی و عدم مدیریت استرس ایجاد میشوند. اما این هورمون ها در بافتهای بدن ما چه اثراتی دارند؟ چون در برخی موارد این هورمونها برای سالها ادامه دارند، بنابراین لازم است تا با اثرات کوتاه مدت و بلند مدت آنها آشنا شویم تا بتوانیم هر چه سریع تر این موارد رو تشخیص داده و از بروز مشکلات جدی جلوگیری کنیم.
– مثلا پیری زودرس بدن یکی از عوارض عدم مدیریت استرس های بلند مدت هستند. همانطور که در مقالات قبلی اشاره کردیم ما علاوه بر سنی که در شناسنامه داریم، تمامی ارگان های بدن ما مثلاً کبد، کلیه و… نیز سن بیولوژیکی مخصوص به خود را دارند، و این سن ممکن است از سن شناسنامه ای ما کمتر و یا بیشتر باشد. یکی از مواردی که باعث پیری زودرس ارگانهای بدن و افزایش سن بیولوژیکی آنها میشود، همین استرس های بلند مدت است.
– مورد دیگر مرگ سلولی است. برخی سلولهای ما قبل از اینکه به انتهای عمرشان برسند، میمیرند. این هم از موارد دیگریست که در تحقیقات به آن اشاره شده.
– از بین رفتن بافتهای داخل بدن. این هم از دیگر عوارض ترشح طولانی مدت هورمونهای استرسی در بدن است که باعث خراب شدن و رو به افول رفتن بافتهای داخل بدن میشود.
– بحث دیگر هم اکسیداسیون در بدن هست. اکسیداسیون امری طبیعی در بدن است زیرا اکسیژن در بدن وجود دارد، اما ما نمیخواهیم به این عمل سرعت ببخشیم. در مقاله “تأثیرات مصرف آب آکواویتا در جلوگیری از استرس اکسیداتیو” مفصل درمورد اکسیدان، آنتی اکسیدان و راه های کاهش سرعت این فرایند در بدن صحبت کردیم.
بیماری هایی که ریشه در استرس بلند مدت دارند:
1- سردرد های مزمن
2- بیماری های قلبی عروقی
3- حساسیت های غذایی
4- خستگی مفرط و کمبود انرژی دائمی
5- ریزش مو
6- آسم
7- لکه ها و حساسیت های پوستی
راهکارهای مدیریت و کنترل استرس
خب حالا که درباره استرس و اثرات مخرب اون آگاهی کافی پیدا کردیم، زمان معرفی راهکارهاییست که میتوانند در کنترل و مدیریت استرس به ما کمک کنند.
ترس و نگرانیهای دائمی
مخصوصا در سالهای اخیر و فراگیر شدن ویروس کرونا، خیلی از افراد همیشه این ترس و نگرانی از ابتلا به این ویروس رو با خودشون به همراه دارند. این استرس طبیعیست و هر انسانی از موضوعی میترسد ولی نکته ای که باید به خاطر داشت این است که هیچ گاه این استرسها و ترس ها سرکوب نشوند!
ترس معقوله ای طبیعیست و انسانها از ابتدا با این مورد زاده میشوند. ترس در واقع ضامن بقای ماست و مثلا اگر انسانهای نخستین از موجودات عظیم الجسته نمیترسیدند و فرار نمیکردند، مطمئن باشید که نسل بشریت ادامه پیدا نمیکرد. اما مهمترین عامل در برخورد با استرس های ناشی از ترس این است که ما ترس های خود را بشناسیم و با آن ها کنار بیاییم. ما نباید این ترس ها را سرکوب کنیم و تنها باید مدیریت استرس و کنترل استرس را بیاموزیم.
6 احساس هستند که تمامی افراد روی زمین این احساسات را دارند، این 6 حس شامل:
خوشحالی، غم، ترس، عصبانیت، انزجار و تنفر، غافلگیری و سورپرایز شدن.
به خاطر داشته باشید که این ها حس هستند نه صفت. حالا اگر حس هستند یعنی چی؟ یعنی طی عواملی که برای ما اتفاق میوفتد ما این احساسات را تجربه میکنیم و بسته به میزان اهمیت اون موضوع برای ما، تا چند دقیقه، چند ساعت یا… این حس با ماست و سپس از بین میرود. این یعنی ما کنترل مدیریت این احساسات را داریم.
تحقیقات یک روانشناس موضوع جالبی را نشان داد، فکر میکنید ما در طول روز چند فکر داریم؟ چند فکر به مغز ما وارد میشود؟
100 تا ؟ 1000 تا ؟ در هر روز بین 30.000 تا 60.000 فکر به سر ما خطور میکند. نکته جالب اینجاست که 92% این افکار تکراری هستند! یعنی ما یک سری از افکار رو دائم در ذهن خود تکرار میکنیم.
87% این افکار منفی هستند! حالا چگونه این افکار رو مدیریت کنیم؟
اول باید به این پی ببریم که این افکار از کجا وارد ذهن ما میشوند؟ برخی از این افکار زایده ذهن خود ما هستند و برخی هم از خارج از ذهن ما می آیند.
اگر این افکار منبعی خارج از ذهن ما دارند میتوان آنها را مدیریت کرد. برای مثال ما با هر چیزی که رو به رو میشویم آن را نمیخوریم و برای خود فیلتر هایی داریم. برای این افکار هم باید فیلتر هایی قرار داد. گرایش انسان به جذب افکار منفی بسیار بیشتر از افکار مثبت است. برای خنثی کردن هر فکر منفی در ذهن، ما نیاز به 3 فکر مثبت داریم.
پس اولین قدم قراردادن فیلتر هایی برای دریافت اخبار و اطلاعات داشته باشیم.
حالا با افکار منفی درونی چه کنیم؟ مثلا یک اتفاق بدی که برای یکی از دوستانمان میافتد را دائم برای خود شبیه سازی میکنیم، اگر من جای او بودم چه میشد؟ این را بدانید که هیچ دو انسانی شبیه به هم نیستند و این شبیه سازی و بزرگنمایی اون اتفاق در فکرمون هیچ فایده ای برای ما ندارد، و باید سریعا این افکار را از ذهن خود دور کنیم.
انسان خلقتش به گونه ای هست که دائم 3 کار را انجام میدهد:
1- بزرگنمایی خطرات
2- توانایی های خودش رو برای مقابله با اون خطر کمتر از واقعیتش میبینه
3- فرصتهایی رو که داره کوچک نمایی میکنه
نکته دوم مراقبت از ذهن است. برای مثال بهداشت فردی رو در نظر بگیرید. ما در طول روز کارهایی برای حفظ بهداشت فردی خود انجام میدهیم، مثلا مسواک، حمام و… ، آیا ما این مراقبتها را از ذهنمان هم میکنیم؟ آیا همانطور که چیز های مضر رو از بدن خود دفع میکنیم، افکار مضر رو هم دفع میکنیم؟
افکار ما هیچ وقت از بین نمیروند و فقط به گوشه ای از ذهن منتقل میشوند ، قسمت سخت ماجرا هم اینجاست که بتونیم با وجود اینکه نمیشه فکری رو کاملا از بین برد، بیتونیم اون رو مدیریت و کنترلش کنیم. مثلاً به ازای هر خبر منفی ای که میشنوید، 3 خبر مثبت هم بشنود. برای حفظ آرامش ذهن خود برنامه داشته باشید، همانطور که برای حفظ بهداشت خود برنامه دارید. داشتن ژورنال و یادداشت های روزانه میتونن خیلی در این زمینه کمک کنند.
سخن آخر
استرس بخش جدایی ناپذیر از زندگی ماست و مخصوصاً با تحولات جهان امروزی این استرس ها بسیار بیشتر هم شده اند. پس تا میتوانید درباره استرس و راهکارهای مدیریت استرس و کنترل آن مطالعه کنید.
در این مقاله سعی کردیم تا با انواع استرس، اثرات فیزیکی استرس و برخی راه های مدیریت استرس آشنا شویم و چنانچه حس میکنید نیاز به دریافت مشاوره ای دقیقتر در این زمینه دارید، با کلینیک آکواویتا تماس بگیرید.